Język Polski

II Kongres Historyków Języka, Katowice, 27–28 czerwca 2023 roku

Kinga Wąsińska — Sun, 31 Mar 2024 00:00:00 +0100

Kobiecy i męski świat. O asymetrii funkcjonalnej przymiotników określających przynależność do płci

Mariola Wołk — Sun, 31 Mar 2024 00:00:00 +0100

Przedmiotem badań w artykule jest łącznie pięć przymiotników reprezentujących pojęcia kobiecości i męskości w języku polskim. Pierwszemu z pojęć odpowiadają cztery przymiotniki: kobiecy, babski, damski i żeński, drugiemu – zasadniczo jeden: męski. Dlatego już w tytule tekstu postawiona jest teza o swoistej asymetrii funkcjonalnej porównywanych wyrażeń. Celem podjętych badań jest sprawdzenie, czy ma ona charakter tylko ilościowy, czy też także jakościowy, przekładający się na znaczenie i użycie opisywanych jednostek. Analityczne części tekstu zawierają przegląd jednostek językowych z udziałem opisywanych wyrażeń oraz charakterystykę ich właściwości składniowych i łączliwości leksykalnej. Przeprowadzone badania pokazują różnice leksykalne (semantyczne i pragmatyczne) pomiędzy czterema pokrewnymi semantycznie określeniami kobiecości, a także zależności, w jakie wchodzą one z przymiotnikiem męski. Analiza wpisuje się w nurt językoznawstwa strukturalnego i abstrahuje tym samym od wniosków natury pozajęzykowej dotyczących związku pomiędzy językiem a płcią.

Człowiek, polityk, podatnik. Czy generyczne maskulinum ma charakter w pełni inkluzywny?

Jolanta Szpyra-Kozłowska — Sun, 31 Mar 2024 00:00:00 +0100

W artykule podjęto, opierając się na nowych danych językowych, próbę odpowiedzi na pytanie, czy generyczne nazwy męskie faktycznie mają charakter w pełni inkluzywny i odnoszą się w równym stopniu do kobiet i mężczyzn. Autorka dowodzi, że tak nie jest – na podstawie studium niebadanego wcześniej w języku polskim zjawiska przesunięcia znaczeniowego od nazw ogólnych do ich męskich egzemplifikacji (np. podatnik > Kowalski), a także na podstawie wyników oryginalnego badania ankietowego z udziałem młodzieży studenckiej, dotyczącego konotacji z kobietami i mężczyznami generycznego maskulinum określającego osoby zajmujące się polityką, sportem, sztuką i nauką (np. naukowiec) w porównaniu z formami obu rodzajów (np. naukowiec/naukowczyni), podanymi w różnej kolejności i uwzględniającymi płeć ankietowanych. Na płaszczyźnie teoretycznej wyniki obu badań interpretowane są w świetle kognitywnej teorii prototypów, według której typowym reprezentantem form generycznych jest mężczyzna, zgodnie ze schematem myślowo-kulturowym: ‘człowiek = mężczyzna’.

Formy męsko- i żeńskoosobowe a niebinarni użytkownicy polszczyzny. U źródeł nowych zjawisk leksykalno-gramatycznych we współczesnym języku polskim

Andrzej S. Dyszak — Sun, 31 Mar 2024 00:00:00 +0100

Przedmiotem rozważań w artykule są zjawiska obserwowane we współczesnej polszczyźnie, będące wynikiem poszukiwania sposobów uniknięcia wykluczania przez formy językowe osób niebinarnych. Punktem wyjścia stało się pytanie o poprawność stosowania maskulatywów w odniesieniu do osób różnej płci, a w konsekwencji – zagadnienie tworzenia feminatywów (jako przeciwwagi dla maskulatywów) oraz unikanie jednych i drugich przez osoby niebinarne, czego dotyczy większa część artykułu. Źródłem materiału językowego i prezentowanych analiz są teksty z magazynu „DUMA”, stanowiącego swego rodzaju forum dla osób nienormatywnych płciowo. Autor artykułu dokonał ekscerpcji i opisu licznie występujących tam osobatywów oraz innych wyrażeń złożonych (w tym złożeń hybrydalnych) i związków składniowych konstruowanych z użyciem licznych zapożyczeń i neologizmów (konfrontując je z zawartością przede wszystkim definicyjnych słowników języka polskiego), a także przedstawił przykłady niestandardowych form gramatycznych, które proponuje się w celu uniknięcia wyrażania gramatycznej kategorii rodzaju.

Sportswoman, sportowczyni, sportówka… Problematyczne nazwy kobiety uprawiającej sport

Marzena Miśkiewicz — Sun, 31 Mar 2024 00:00:00 +0100

W XIX w. pojawiła się potrzeba stworzenia lub przejęcia z języka obcego nazwy, którą można byłoby określić kobietę uprawiającą sport lub w sposób bierny zainteresowaną tą dziedziną aktywności. W języku polskim istnieje kilka synonimów: sportswoman (również w wariancie sportswomen), sportsmanka/sportsmenka, sportswomanka/sportswomenka, sportówka, sportowczyni, sportowniczka. Choć większość nazw ma ponad stuletnią historię, do dziś budzą one w użytkownikach polszczyzny wątpliwości natury poprawnościowej. Artykuł omawia funkcjonowanie wymienionych synonimów w perspektywie diachronicznej i synchronicznej – w dawnych i współczesnych słownikach języka polskiego, w opracowaniach teoretycznych, a także w obiegu komunikacyjnym, głównie na podstawie tekstów zawartych w bibliotece POLONA oraz – w mniejszym zakresie – w Internecie.

Reprodukty pochodzenia rosyjskiego w wypowiedziach polskich internautów

Daniel Dzienisiewicz, Filip Graliński — Sun, 31 Mar 2024 00:00:00 +0100

Artykuł ma na celu analizę reproduktów pochodzących z języka rosyjskiego, które wykorzystywane są w wypowiedziach polskich internautów. W tym celu zgromadzono ponad 400 tekstów zawierających operatory metajęzykowe. Uzyskane wyniki prowadzą do wniosku, że rozpatrywane jednostki w większości przypadków zyskują zabarwienie emocjonalno-ekspresywne i służą do nadawania tekstom ludycznego charakteru. Dobór frazemów w dużej mierze przyczynia się do utrwalenia negatywnego stereotypu Rosjan, którzy przez ich pryzmat postrzegani są m.in. jako ludzie prymitywni, rubaszni, wulgarni, głupi, zacofani i mający skłonność do nadużywania alkoholu. Analizowane teksty ukazują stereotypowy obraz Rosjan charakterystyczny dla wypowiedzi z lat 2012–2017. Można przypuszczać, że w związku z wydarzeniami roku 2022 obraz ten znacznie się pogorszył.

O wyrażeniu oldschool i jego derywatach w polszczyźnie

Marcin Zabawa — Sun, 31 Mar 2024 00:00:00 +0100

Celem artykułu jest analiza anglicyzmu leksykalnego oldschool w polszczyźnie. Pierwsza część artykułu poświęcona jest definicjom omawianego słowa w różnych źródłach leksykograficznych, a następnie przedstawione są informacje dotyczące częstości jego użycia. Zasadnicza część artykułu poświęcona jest opisowi nowych kontekstów użycia wyrażenia, które zostały zilustrowane licznymi przykładami, zaczerpniętymi z korpusów NKJP oraz MoncoPL. Artykuł wykazuje, że leksem znacząco rozszerzył swój zakres użycia i może być traktowany nie tylko jako anglicyzm właściwy, ale i zapożyczenie semantyczne, a także rodzimy neosemantyzm.

Przerywnik leksykalny w historycznojęzykowych badaniach socjopragmatycznych (na materiale Korpusu dawnych polskich tekstów dramatycznych (1772–1939))

Magdalena Pastuch, Barbara Mitrenga, Kinga Wąsińska — Sun, 31 Mar 2024 00:00:00 +0100

Celem artykułu jest opis oraz analiza frekwencyjna i statystyczna jednego z wykładników potoczności – przerywnika leksykalnego. Badania mają charakter historyczny i zostały przeprowadzone na podstawie Korpusu dawnych polskich tekstów dramatycznych (1772–1939). Analiza zorientowana jest socjopragmatycznie, to znaczy pokazuje zależność pomiędzy używaniem wyodrębnionych przerywników (560 użyć) a wiekiem, płcią i statusem nadawców. Wyróżniono trzy podstawowe funkcje pragmatyczne, jakie te wyrażenia mogą pełnić w wypowiedzi (ekspresywna, retardacyjna, fatyczna).

O pochodzeniu spójnika przyzwalającego aczkolwiek

Norbert Ostrowski — Sun, 31 Mar 2024 00:00:00 +0100

Celem artykułu jest odpowiedź na pytanie, dlaczego spójnik przyzwalający aczkolwiek (od stpol. acz ‘jeśli, chociaż’) jest zbudowany jak zaimek nieokreślony, np. cokolwiek. Innymi słowy, co wspólnego mają warunek, przyzwolenie i nieokreśloność. Punktem wyjścia były tzw. uniwersalne zdania warunkowo-przyzwalające, które łączą pewne cechy zdań warunkowych i przyzwalających.

Oddziały Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego

Redakcja — Sun, 31 Mar 2024 00:00:00 +0100

Podziękowanie

Zarząd Główny Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego — Sun, 31 Mar 2024 00:00:00 +0100

Marcin Kuźmicki, Studia nad filologicznymi i historycznymi edycjami średniowiecznych rot przysiąg sądowych. W stronę interdyscyplinarnych wydań otwartych

Anna Lenartowicz-Zagrodna — Sun, 31 Mar 2024 00:00:00 +0100

Beata Jarosz, Język zawodowy polskich dziennikarzy prasowych (XIX–XXI w.)

Barbara Ścigała-Stiller — Sun, 31 Mar 2024 00:00:00 +0100